در زمان وانفسای امروزی که هر کسی برای خود تعریفی معین نموده وهر ظالمی برای خط فکری خود تصویری دست وپا کرده است .فقط مردم باید به فکر آخرت خود بوده وپیشروی در باید ها ونباید ها انتخاب نماید واز او الگو بگیرد ودر زمان معاصر مراجع عظام و بویژه مقام عظمای ولایت بر اساس توقیع شریف اسوه های واقعی هستند . این را بهانه نموده به بعضی از وظایف شیعه در زمان غیبت را یادآوری مینمایم.

وظیفه شیعیان در دوران غیبت چیست؟

در تفکر شیعى انتظار موعود به عنوان یک اصل مسلّم پذیرفته شده،و ازآن به عنوان برترین اعمال یاد شده وتأکید شده است که منتظرفرج باشید و از رحمت خدا مأیوس نباشید (به جهت طولانى شدن غیبت) چراکه بهترین اعمال در پیش خداوند انتظار فرج است. در اخبار وروایات معصومینعلیهم السلام وظایفى چند در عصر غیبت براى منتظران بیان شده است که در این مقاله به چند نمونه به اختصار اشاره می شود

چکیده

در تفکر شیعى انتظار موعود به عنوان یک اصل مسلّم پذیرفته شده،و ازآن به عنوان برترین اعمال یاد شده وتأکید شده است که منتظرفرج باشید و از رحمت خدا مأیوس نباشید (به جهت طولانى شدن غیبت) چراکه بهترین اعمال در پیش خداوند انتظار فرج است. در اخبار وروایات معصومینعلیهم السلام وظایفى چند در عصر غیبت براى منتظران بیان شده است که در این مقاله به چند نمونه به اختصار اشاره می شود

 کلید واژه ها: وظیفه،غیبت،تقوا،معرفت،تقیه،انتظار مقدمه شدّت فتنه ها و کثرت ابتلائات و فزونی مشکلات و انحرافات در دورة غیبت حضرت مهدی علیه السلام، اقتضا می کند که مومنین و پیروان ولایت همواره مراقب بوده، و نسبت به عقیده و عمل خویش حساسیت داشته باشند. دراین مختصر، با استفاده از  کلام معصومین سلام الله علیهم،به نکاتی چند از وظایف شیعیان در عصر غیبت اشاره می کنیم تا با  دقت و تعمّق در کلام نورانی حضرات اهلبیت علیهم السلام راه نجات از بلایای آخرالزمان که دین واعتقادات را هدف قرار داده اند را بیابیم 1) تمسک به ریسمان ولایت

از جمله وظایف مهم منتظران در زمان غیبت، چنگ زدن به ریسمان ولایت اهل بیت علیهم السلام است

امام صادق علیه السلام فرمود: «یأتی علی النّاس زمان یغیب عنهم امامهم، زمانی بر مردم فرا رسد که پیشوای شان غایب گردد.

زراره پرسید: در آن زمان مردم چه کنند؟ فرمود:

تمسّکون بالأمر الذی هم علیه حتّی یتبیّن لهم، به همان امر ولایتی که دارند چنگ زنند، تا برایشان تبیین شود.

و در کلامی دیگر فرمود: « طوبی لشیعتنا المتمسکین بحبلنا فی غیبة قائمنا. خوشا به حال شیعیان ما! آنان که در زمان غیبت قائم ما به ریسمان ولایت ما تمسک می جویند. »

به راستی در آن زمان که امام و پیشوای مردم، در دسترس آنان نباشد و دامهای شیطان برای جدا کردن آنان از ولایت اهل بیت علیهم السلام که همان صراط مستقیم خداست، در همه جا پراکنده شده باشد، چه وسیله ای مطمئن تر از «حبل ولایت» می توان یافت که بتواند از «افتادن به چاه ضلالت» و «گرفتار شدن به دام انحراف» جلوگیری کند؟!

2) طلب معرفت و شناخت حجت خدا

مهم ترین وظیفه ى یک فرد منتظر تلاش براى کسب معرفت نسبت به حجت خدا و وجودمقدس امام علیه السلام است چرا که انسان بدون شناخت امام ومنزلت او نمى تواند وظیفه ى خود را در رابطه ى با او تشخیص دهد.

 از حضرت امام صادق علیه السلام نقل شده است که: روزی امام حسین علیه السلام بر اصحاب خود وارد شدند، بعد از حمد خدا و درود بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:

«یا ایها الناس ان الله ما خلق العباد الا لیعرفوه فاذا عرفوه عبدوه فاذا عبدوه استغنوا بعبادته عن عبادة من سواه، فقال له رجل: بابی انت وامی یابن رسول الله ما معرفة الله؟قال: معرفة اهل کل زمان امامهم الذی یجب علیهم طاعته (بحارالانوار، ج 5، ص 312)

ای مردم! خداوند بندگان را نیافرید مگر برای اینکه او را بشناسند، زمانی که او را شناختند، او را پرستش کنند و هنگامی که او را پرستش کردند، با عبادت و پرستش او از بندگی غیر او بی نیاز گردند . مردی عرض کرد: ای پسر پیامبر! پدر و مادرم فدای شما باد، معرفت خداوند چیست؟ فرمود: شناخت اهل هر زمانی نسبت به امامشان، امامی که طاعت او بر آنان واجب است .»

همچنین درروایت آمده است: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتۀ جاهلیۀ». (بحار الانوار، ج 8، ص 368 و ج 32، ص 321 ) «هرکس بمیرد و امام زمان خویش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است.»

توجه به مضامین دعاهایی که خواندن آن ها در عصر غیبت توصیه شده است نیز ما را به اهمیت مساله شناخت امام علیه السلام راهنمایی می کند

زراره گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم اگر زمان غیبت فرزندت مهدی علیه السلام را درک کردم چه کنم؟

فرمود: این دعا را بخوان: «اللّهم عرّفنی نفسک، فانّک إن  لم تعرّفنی نفسک لم اعرف رسولک، اللّهم عرّفنی رسولک فانّک إن لم تعرّفنی رسولک لم اعرف حجّتک اللّهم عرّفنی حجّتک فانّک إن لم تعرّفنی حجّتک ضللت عن دینی». (کمال الدین، ج 2، ص 512) «خدایا خودت را به من بشناسان که اگر تو خودت را به من نشناسانی، پیامبرت را نتوانم شناخت. خدایا پیامبرت را به من بشناسان که اگر تو پیامبرت را به من نشناسانی، حجّتت را نتوانم شناخت. خدایا حجت خود را به من بشناسان که اگر تو حجّتت را به من نشناسانی از دینم گمراه خواهم شد». از این کلام امام صادق علیه السلام چند نکته استفاده میکنیم 1ـ معرفت ها را از خدا باید طلبید. 2ـ شناخت پیامبر صلی الله علیه وآله تابع شناخت خدا، و شناخت حجّت متفرّع بر شناخت پیامبر صلی الله علیه وآله است. 3ـ بدون شناخت خدا و پیامبر صلی الله علیه وآله، شناخت حجّت ممکن نیست، و گمراهی از دین در اثر عدم شناخت حجّت لازم می آید. و بدیهی است که هر دعایی، تنها پشتوانه ی حرکت به حساب می آید، اصل دعاء ابراز نیاز درونی و طلب تأیید الهی، در حرکت بیرونی است. نیاز به معرفت که احساس شد و حرکت برای کسب معارف که توسط بنده آغاز گردید. اگر دل با خدا باشد و گام در راه او قرار گیرد وصول به معرفت تضمین شده است. «قل ما یعبؤ بکم ربّی لو لا دعاؤکم». «بگو اگر دعای شما نباشد، پروردگار من به شما عنایتی نکند». 3) تمسک به تقوی یکی از وظایف مهم منتظران ، پارسائی و آراستگی به اخلاق خوب و پسندیده است . امام صادق علیه السلام فرمود: من سره ان یکون من اصحاب القائم، فلینتظر ولیعمل بالورع و محاسن الاخلاق، و هو منتظر (غیبت نعمانی، ص 200، ح 16) «هر کس شادمان می گردد از اینکه از یاران حضرت مهدی علیه السلام باشد، باید منتظر باشد و به پرهیزکاری و اخلاق نیکو رفتار نماید و او منتظر [واقعی ] است .» امام صادق علیه السلام فرمود: «إن لصاحب هذا الأمر غیبةً فلیتّق الله عبد ولیتمسّک بدینه». (کافی، ج 2، باب فی الغیبه، ص 132) «به یقین صاحب این امر را غیبتی هست، پس هر بنده ای یابد به تقوای الهی روی آورد و به دینش چنگ زند». همین تقواست که روشن بینی و رزق بی حساب و گشایش الهی را نصیب انسان می سازد، و همین تقواست که در لحظه های خوف و خطر دل را آرامش می دهد، و همین تقواست که در دوران فتنه خیز غیبت، مایة رستگاری انسانهاست. منتظر واقعى همیشه در صدد کسب فضایل اخلاقى و آراسته شدن به صفات خوب انسانى تهذیب نفس و کسب فضایل اخلاقى (خود سازى فردى) است. 4) تقیّه به عنوان سلاح مقاومت

امام رضا علیه السلام فرمود: «لا دین لمن لا ورع له، ولا ایمان لمن لا تقیّة له إن اکرمکم عندالله أعملکم بالتّقیّة فقیل له: یابن رسول الله إلی متی؟ قال: إلی یوم الوقت المعلوم، وهو یوم خروج قائمنا اهل البیت». (کمال الدین ج2 باب35ص371)

«کسی که از گناه نپرهیزد، دین ندارد و کسی که تقیه نداشته باشد، ایمان ندارد همانا گرامیترین شما نزد خدا، کسی است که به تقیه بیشتر و بهتر عمل کند». گفته شد: ای فرزند رسول خدا تا کی؟ فرمود: «تا روز «وقت معلوم» که همان روز ظهور و زمان قیام قائم ما اهل بیت است. «تقیه» هرگز به معنای «دم فروبستن» و «بی تفاوت ماندن» و بنا به «مصلحت اصطلاحی» رفتار کردن و «نان به نرخ روز خوردن» نیست.

«تقیه» هرگز به معنای «دست کشیدن از آرمانها» و همراه شدن با هر کس و ناکس نیست. تقیه¬ای که از وظایف شیعیان در دوران غیبت حضرت مهدی علیه السلام شمرده شده و ارزشی هم سنگ با «تقوی» دارد و عدم رعایتش مساوی «با بی ایمانی» شمرده شده، نوعی سلاح مقاومت است.

امام صادق علیه السلام در تفسر آیات (95 تا 97) سورة کهف که دربارة بنای سدّ، توسط ذوالقرنین است و طی آنان از سدّی بلند که دشمنان نتوانند بر فرازش روند و از شکافتنش ناتوان باشند حکایت شده است می فرماید:

«اذا عَمِلَت بالتقیّة لم یقدروا لک علی حیلة وهو الحصن الحصین وصار بینک وبین اعداء الله سداً لا یستطیعون له نقباً». (نورالثقلین ج3حدیث232) هنگامی که به تقیّه عمل کنی چاره ای علیه تو نمی یابند و نمی توانند با تو نیرنگ کنند، و آن به مانند دژی استوار و محکم است و بین تو و دشمنان خدا سدّی نفوذ ناپذیر ایجاد می کند».

پس تقیه، چاره ای برای در امان ماندن از دشمن مقتدر و فرصتی برای قدرت یافتن خویش است تا نیروها بیهوده  هدر نروند و در موقع مناسب توان ضربه زدن به دشمن را داشته باشند.

5) انتظار آگاهانه

یکی از وظایف مهم مردم در عصر غیبت، انتظار فرج است . رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «افضل اعمال امتی انتظار الفرج  با فضیلت ترین اعمال امت من، انتظار فرج است .» (مجمع البحرین، ص 297)

امام صادق علیه السلام فرمود: «اقرب، ما یکون العباد من الله جلّ ذکره و أرضی ما یکون عنهم اذا افتقدوا حجّة الله جلّ وعزّ ولم یظهر لهم ولم یعلموا مکانه وهم فی ذلک یعلمون أنّه لم تَبطُل حجّة الله جلّ ذکره ولا میثاقه، فعندها فتوقّعوا الفرج صباحاً و مساءً...». کافی، ج 2، باب نادر فی الغیبه، ص 127

«زمانی که بندگان به خدای بزرگ نزدیک ترند و خدا از ایشان بیشتر راضی است، زمانی است که حجت خدای تعالی از میان آنان ناپدید گردد و ظاهر نشود و آنان جایش را هم ندانند. با این همه بدانند که حجت و میثاق خدا از بین نرفته و باطل نشده است. در آن حال، در هر صبح و شام، چشم انتظار فرج باشید».

فضیلت بندگان خدا در این زمان و رضایت بیشتر خداوند از آنان، بدین جهت است که آنان بی آنکه امام خویش را ببینند و معجزاتش را مشاهده کنند و در حیرتها به در خانه اش پناهنده شوند، تنها با اعتماد به خدا و پایبندی به تقوی و دوستی اهل بیت، میثاق الهی را نگاهبانی کرده و مرزهای عقیده را پاس می دارند.

یکی از چیزهایی که در روایات مربوط به انتظار فرج حضرت ولی عصر علیه السلام بسیار به آن پرداخته شده، مساله صبر در این انتظار و پاداش صابران در این دوران است

امام صادق علیه السلام به نقل از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «سیاتی قوم من بعدکم، الرجل الواحد منهم له اجر خمسین منکم، قالوا: یا رسول الله! نحن کنامعک ببدر و احد و حنین و نزل فینا القرآن؟ فقال: انکم لو تحملوا لما حملوا لم تصبروا صبرهم (کافی، ج 8، ص 37)

پس از شما کسانی بیایند که یک نفر از ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشد [ . اصحاب] گفتند: ای رسول خدا صلی الله علیه و آله! ما در جنگ بدر و احد و حنین با تو بودیم و درباره ما آیه نازل شده است؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اگر آنچه [از حوادث ایام] به ایشان می رسد، به شما رسد، صبر آنان را ندارید .»

امام صادق علیه السلام فرمود: «یا ابا بصیر! طوبی لشیعة قائمنا المنتظرین لظهوره فی غیبته والمطیعین له فی ظهوره، اولئک اولیاء الله الذین لا خوف علیهم و لا هم یحزنون». (کمال الدین ج2باب33ص357)

«ای ابوبصیر! خوشا به حال شیعیان قائم ما که در دوران غیبت او در انتظار ظهورش به سر می برند و در دوران ظهورش به اطاعت او روی می کنند، آنان اولیای خدا هستند که هیچ ترس و اندوهی بر ایشان نیست».

با هم آمدن دو وصفِ «انتظار در غیبت» و «اطاعت درظهور» برای شیعیان حضرت قائم علیه السلام، نشان دهندة نوعی ملازمت بین این دو وصف است. به این معنا که شیعیان منتظر در دوران غیبت چنان امام خود را شناخته و در اطاعتش می کوشند که اگر دوران ظهور تحقق می یافت، در زمرة مطیعین حقیقی او بودند.

6) بی قراری منتظران

سدیر صیرفی گوید: با برخی از اصحاب بر امام صادق علیه السلام وارد شدیم، او را نشسته بر خاک دیدیم، در حالی که عبایی خشن با آستین کوتاه پوشیده و با قلبی سوخته، همچون مادر فرزند از دست داده، می گریستد رنگ چهره اش تغییر کرده و اندوه از صورت مبارکش پیدا بود و اشکهایش، لباسش را خیس کرده بود و ناله می کرد:

«مولای من! غیبت تو، خواب را از چشمانم ربوده و زمین را بر من تنگ نموده و آسایش دلم را از من گرفته است!

مولای من! غیبت تو، بلا و مصیبت مرا به فاجعه های ابدی پیوند داده، و از دست دادن یاران، یکی پس از دیگری، اجتماع و شماره ما را از بین برده، هنوز سوزش اشکی که از چشمم می ریزد و ناله ای که از دلم برمی خیرد با یاد بلاها و سختی های ـ دوران غیبت تو ـ پایان نیافته که درد و رنج شدیدتر و دردناکتری در برابر دیدگانم شکل می گیرد!»

سدیر گوید: شگفت زده پرسیدیم این ماتم و گریه برای چیست؟! امام صادق علیه السلام آهی عمیق و سوزناک کشید و فرمود:

ای وای! صبح امروز، در کتاب جفر نظر می کردم و دربارة ولادت و غیبت طولانی و طول عمر قائم ما و بلاهای مؤمنین در آن زمان و ایجاد شک و تردید در اثر طول غیبت و ارتداد اکثریت مردم از دین و خروج آنان از تعهد به اسلام، تأمل و دقتی داشتم، در اثر آن، رقّت مرا فرا گرفت و حزن و اندوه بر من چیره شد». (کمال الدین ج2باب33ص353)

وقتی حال امام صادق علیه السلام ـ که حدود یکصد سال قبل از آغاز دورة غیبت می زیسته است ـ چنین باشد، باید دید حال سرگشتگان دوران غیبت و دورماندگان از چشمة زلال ولایت چگونه باید باشد، بیهوده نیست که در هر مناسبتی شادی آفرین یا غمبار، سفارش به قرائت دعای ندبه شده ایم که حدیث اشک و سوز دل منتظران حضرت مهدی علیه السلام است

7)دعا براى سلامتى امام زمان (علیه السلام) و تعجیل فرج

در روایات معصومین علیهم السلام دعا برای فرج امام زمان علیه السلام به عنوان یکی از عوامل نجات انسان ها در دوران غیبت کبری مطرح شده است .

امام حسن عسکری علیه السلام فرمود: «والله لیغیبن غیبة لا ینجوا فیها من الهلکة الا من ثبته الله عزوجل علی القول بامامته ووفقه فیها للدعاء بتعجیل فرجه (کمال الدین، ج 2، ص 260)

به خدا سوگند که او غیبتی [سخت ] می کند .در آن غیبت، از هلاکت نجات نمی یابد مگر کسی که خدای عزوجل او را بر قول به امامت آن حضرت ثابت بدارد و او را در عصر غیبت بر دعای به تعجیل فرج او موفق بدارد .»

منتظر واقعى در هر صبح و شام با خلوص نیت از پیشگاه خداى مهربان، سلامتى و ظهور امام زمان (علیه السلام)را درخواست مى نمایدودر روایات بسیار به دعای فرج در زمان غیبت، تأکید شده است.

امام زمان علیه السلام می فرماید: «اکثر والدعاء بتعجیل الفرج». «برای نزدیک شدن ظهور و فرج، بسیار دعا کنید».

8) توسل به امام زمان (علیه السلام)

درکتب ادعیه در رابطه با موضوع امام زمان علیه السلام دعاها و زیارت های مخصوصی وارده شده است که به برخی از آن ها اشاره می شود

الف) دعاى عهد که هر روز صبح بعد از نماز خوانده مى شود: اللهم رب النور العظیم و رب الکرسى الرفیع...

ب) دعاى اللهم عرفنى نفسک فانک لم ان لم تعرفنى نفسک ... این دعا در عصر روز جمعه خوانده مى شود،

 ج) دعاى که براى برآورده شدن حاجات ذکر شده است و با این عبارت شروع مى شود: الهى عظم البلاء و برح الخفاء ...،

د)دعا براى سلامتى امام زمان (علیه السلام): اللهم کن لولیک الحجۀ ابن الحسن ...،

هـ) دعاى حضرت مهدى (علیه السلام) که با این عبارت آغازمى شود: اللهم ارزقنا توفیق الطاعۀ و بعد المصیبته ...،