به گزارش سایت استبصار روزنامه “العرب” چاپ لندن درمقاله‌ای به قلم “صابر بلیدی” مدعی شد تشیع با سرعت بسیاری در شهرهای مختلف الجزائر در حال گسترش است. این روزنامه سفارت های ایران وعراق در الجزائر را متهم به حمایت هایی برای گسترش تشیع کرد و افزود: جمعیت ها و سازمان های ملی و فرهنگی در الجزائر هستند که برخی از آنها ثبت قانونی شده اند و برخی رسمی نیستند و این سازمان های در واقع مذهب شیعه را تبلیغ می کنند. در ادامه این گزارش آمده است: سفارت ایران که در بازگشایی مراکز فرهنگی در شهرهای الجزائر موفق شده است از دور و کاملا محرمانه فعالیت گروه های شیعه را زیر نظر دارد. “محمد بن زیان” پژوهشگر امور اسلامی گسترش تشیع در الجزائر را عجیب ندانست و گفت : این کشور زمینه مناسبی برای گروه های مختلف دینی و مذاهب پیدا کرده است. “انور مالک” فعال حقوقی ” مدعی شد هم اکنون بیش از ۵۰۰۰ نفر دیگر در الجزائر شیعه شده اند. روزنامه الجزایری”الشروق”با اشاره به شیعه شدن ۵۰ طلبه الجزایری در حوزه علمیه قم که برای فراگیری علوم دینی و فقه شیعی به ایران سفر کرده بودند، نسبت به آن ابراز نگرانی کرد. این روزنامه با هشدار به علمای الجزایر نسبت به خطرات گسترش تشیع در الجزایر، تأکید کرده است:این جوانان در حالی به الجزایر بازخواهند گشت که عقاید شیعه در آنها رسوخ پیدا کرده است. در حالی که بنا به گفته این روزنامه، بالغ بر ۷۰ کشور جهان برای فراگیری مذهب شیعه به حوزه های علمیه ایران سفر می کنند، این روزنامه دلیل نگرانی خود را اعلام نکرده است. گفتنی است که موسسات و مراکز وهابیت در الجزایر حضوری فعال داشته و در تبلیغ و گسترش افکار تندروی این فرقه ضاله تلاش گسترده ای را در سالیان اخیر آغاز کرده اند.

علل گسترش تشیع در الجزایر

الجزایری‌هایی که در سال‌های اخیر به مذهب تشیّع گرویده‌اند، بر این نکته تأکید دارند که این مذهب به‌ طور گسترده و به‌ گونه‌ای سری و غیرعلنی در بخش‌های مختلف رو به انتشار و گسترش است‌. آنان معتقدند این امر، پس از مهاجرت شمار فراوانی از عراقی‌ها، سوری‌ها و لبنانی‌ها به این کشور و مشغول شدن آنان در محیط‌های آموزشی به ‌طور چشمگیری رو به افزایش است‌. این دسته از الجزایری‌ها معتقدند که دولت هیچ‌گونه مخالفتی با فعالیت‌های شیعیان مقیم نشان نمی‌دهد که خود می‌تواند عامل مهمی در گرایش روزافزون آنان به تشیع به شمار آید. این در حالی است که پژوهشگران معتقدند، با گسترش تشیع که به ‌گونه‌ای متفاوت در کشورهای شمال آفریقا (تونس‌، الجزایر و مراکش‌) آغاز شده است‌، خلا‌ معنوی و نقصان پیام‌های دینی و مذهبی متکی بر عقلانیت به نوعی بازمی‌گردد. هرچند حضور شیعیان در کشور مراکش به‌صورتی شفاف و از سوی سه مؤسسه فرهنگی شیعی با نام‌های الغدیر، البصائر و التواصل به رسمیت شناخته شده است‌، ناظران معتقدند هنوز در کشورهای شمال آفریقا به ویژه الجزایر، این مسئله حالتی پنهان دارد و این پدیده را تنها می‌توانیم در برخی از استان‌ها و شهرها همچون الجزایر (پایتخت‌)، باتنه‌، سطیف‌، تیارت و سیدی بلعباس ملاحظه کنیم‌. فرید مسعودی‌، پژوهشگر الجزایری معتقد است‌: بازدارنده‌هایی در مقابل گسترش مذهب تشیع در الجزایر، در درجهء اول به صورت ذاتی وجود دارند; زیرا ابزارهای تبلیغی‌ای که به‌کار گرفته می‌شوند، سرّی و غیرعلنی‌اند. این امر به دلیل موانع موجه و منطقی‌ای است که به میزان قابلیت پذیرش محیط بستگی دارد; یعنی تا چه میزان این نوع افکار را پذیرا باشند. چنان که ممکن است شیعه‌گرایی تا مدت‌ها نتواند به منزلهء یک پدیدهء اجتماعی عرض اندام کند. مسعودی معتقد است‌: شاید از مهم‌ترین عواملی که در حال حاضر مانع توسعهء این امر می‌شود، حالت بسته و خشک تشکیلاتی‌ای است که جنبش‌های اسلامی موجود در صحنه‌، در درون خود دارند و بدون توقف‌، به انتقاد کورکورانه و حتی خرافاتی از شیعیان می‌پردازند. عامل بازدارندهء دیگری که در مقابل جذب و عضوگیری این محافل سرّی و غیرعلنی سربرافراشته است‌، پدیدهء سیاسی ایران است‌; پدیده‌ای که تا چندی پیش‌، خود از عوامل جذب و گرایش به شیعه به‌شمار می‌رفت‌، اما امروزه نه‌تنها این‌گونه نیست‌، بلکه حالت عکس به خود گرفته است‌. این امر در سایهء معادلات اخیر بین‌المللی و نقش ایران در عرصهء سیاسی و اجتماعی عراق رخ داده است‌. به ‌گونه‌ای که باعث شده تا بسیاری به خود آیند و با نگاهی به گذشته‌، وضعیت موجود خود را بازنگری کنند.

انتشار در سراسر الجزایر

رئیس پایگاه اینترنتی شیعه الجزایر، محمد عامری (۳۰ ساله‌)، در گفت‌وگو با پایگاه خبری العربیه اظهار داشت‌: شیعه‌گرایی در الجزایر به شکر خداوند استمرار دارد و این گرایش نه به‌ گونه‌ای انتشارگونه‌، بلکه باید بگوییم انفجارگونه در حال گسترش است و در تمام سرزمین الجزایر و بین همه طبقات اجتماعی شیوع پیدا کرده است‌. در گذشته این امر تنها بین جوانان متداول بود، اما اکنون به برکت وجود صاحب عصر و زمان(ع) خانواده‌های بسیاری به‌طور کامل شیعه شده‌اند. گفته می‌شود بزرگسال‌ترین شخصی که به مذهب شیعه گرویده است‌، ۶۹ سال سن دارد. محمد عامری در ادامه گفت‌وگو هیچ آماری از شمار شیعیان الجزایر ارائه نکرد و گفت‌: در این بین‌، هیچ آمار جدیدی در دست نیست‌. حتی اگر چنین آماری موجود باشد، به دلایل مختلفی که در این سخن کوتاه مجال شرح آن‌ها نیست‌، نمی‌توان آن را بازگو کرد. برادران عراقی‌، سوری و لبنانی‌ای که در الجزایر در مقام استاد و مدرس انجام وظیفه می‌کردند، تأثیر بسزایی در امر تبلیغ داشتند و می‌توان آنان را آماده‌سازان پذیرش اندیشهء پیروی از حضرت محمد(ص) و اهل‌بیت(ع) خواند. همچنین با آغاز انقلاب مبارک اسلامی ایران‌، خط و راه امام خمینی(ره) زمینه مساعد و آماده‌ای برای فعالیت در سرزمین انقلابی الجزایر به وجود آورد.

تسامح دولت در مقابل گسترش تشیّع

مسئول پایگاه اینترنتی شیعه الجزایر گفت‌: به‌طور کلی‌، دولت الجزایر تاکنون از گسترش تشیع جلوگیری نکرده و به مادهء ۶۱ قانون اساسی این کشور که به آزادی‌های فردی تمام آحاد ملت در انتخاب اعتقاد و تدین خود اشاره دارد، عمل می‌کند. در مقابل شیعیان نیز هیچ ماده‌ای از قانون اساسی را زیر پا نمی‌گذارند و به هیچ‌یک از شخصیت‌های سیاسی دولت تعدی و تجاوز نمی‌کنند. البته برخی افراد که خود را بالاتر از قانون می‌پندارند، فشارهایی به شیعیان می‌آورند که نه تنها هیچ تأثیر منفی‌ای ندارد، بلکه ناخودآگاه موجب گسترش شیعه‌گرایی می‌شود. عامری در پاسخ به پرسش پایگاه خبری العربیه مبنی بر سبب انتخاب شیعه گفت‌: من در محله و منطقه‌ای رشد کردم و تربیت شدم که در پایتخت به پایگاه شیعیان مشهور است‌. بدون شک عامل محیط در هدایت من از گمراهی نقش بسزایی را ایفا کرده است‌. افزون بر آن‌، همنشینی با برادرانی که شیعه شده بودند، به‌ویژه کسانی که در بین اقوام و خانواده‌ام بودند، در انتخاب من بی‌تأثیر نبود. نخستین بار در محیط دانشگاه با مشکلاتی روبه‌رو شدم‌. در آن زمان‌، من گرفتار استادانی متعصب که تفکر محدود، نشانه آنها و عقب‌ماندگی اندیشه شعارشان بود شدم و ظلم‌های بسیاری از آنان دیدم‌. تا آنجا که از تصحیح اوراق امتحانی من سرباز می‌زدند; به این بهانه که من همیشه از موضوع امتحان خارج می‌شوم و به منابع غیرموثق و نپذیرفتنی تکیه می‌کنم و از برنامه‌های تدوین شده و تحمیلی وزارت آموزش عالی سرپیچی می‌کنم‌. از جمله استادانی که با آن‌ها سروکار داشتم‌، دکتر خالی استاد تاریخ اسلامی دانشگاه برزیعه بود. او مرا به این نتیجه رساند که ممکن است از استادی همچون او موضوعی را آموزش دید، اما وی قادر نخواهد بود اندیشه‌ای مفید را به تو منتقل کند. البته این به معنای آن نیست که تمام استادانی که نزد آن‌ها آموزش دیدم‌، اینگونه بوده‌اند. در این دوره از محضر استاد جربال دحوا نیز بهره جستم که از نوع اندیشه‌، شخصیت و منطق او در بحث و تحلیل مسائل بهره‌مند شدم و برای او احترام خاصی قائلم‌; هر چند در افکار و مبانی شخصیتی به دلیل اینکه وی استادی لائیک به شمار می‌آمد و دین را راه حل رهایی انسان نمی‌دانست اختلاف ریشه‌ای داشتم‌; زیرا من اسلام را عقیده و مرام خود می‌دانستم‌.

نفی تروریست سلفی

خانم وداد از ساکنان پایتخت است و در ماه رمضان سال ۲۰۰۳ به مذهب شیعه گرویده است‌. او دلیل ترک مذهب مالکی (مذهب اغلب مردم الجزایر) را خشونت گروه‌های سلفی و تندرو خواند که سالها گریبانگیر کشورش بود; گروه‌هایی در این مدت فجایع بسیاری را در حق بیگناهان مرتکب شدند. او داستان شیعه‌شدن خود را بر روی پایگاه اینترنتی شیعه الجزایر چنین بازگو کرده است‌: فشارهای مذهبی موجود در الجزایر که به دلیل عملکرد سلفی‌ها ایجاد شده بود، باعث شد مدتی دین را، نه به مفهوم کفر ورزیدن‌، بلکه به معنای دور شدن و عمل نکردن به عبادات ترک کنم‌; تا اینکه به‌طور اتفاقی‌، یک هفته پیش از ماه رمضان با جوانی شیعه از اهالی عراق روبه‌رو شدم و نمی‌دانم چه شد که از او پرسیدم‌: آیا شیعه است یا سنی‌. گویا نیرویی مرا جهت طرح این پرسش هدایت کرد. آن جوان دربارهء مذهب شیعه‌، اهل‌بیت(ع)، امامت و اینکه آن‌ها کشتی نجات و هدایت هستند و در طول تاریخ به ایشان ظلم شده با من صحبت کرد. از همان آغاز، عشق و محبت اهل‌بیت(ع) در دل من جای گرفت و از همین راه به شناخت اسلام و اهمیت آن موفق شدم‌.

نقش رسانه‌ها

آیا برخی از خبرهای پخش شده از رسانه‌ها دربارهء ارتکاب جرایم از سوی گروه‌های مسلح شیعی علیه اهل سنت عراق بر وضعیت شیعیان الجزایر تأثیر منفی گذاشته است یا خیر؟ در پاسخ این پرسش‌، محمد عامری مدیر شبکه اینترنتی شیعه الجزایر می‌گوید: ما ملت بیدار و آگاهی هستیم و در سختی‌ها و مشکلات از تجارب گذشته استفاده می‌کنیم‌. در چند دهه‌، آنچه که بر ما گذشته است اثبات کرده که اخبار منتشر شده از سوی رسانه‌ها اغلب به نفع ظالم بوده‌، روش‌های آنان در خدمت صهیونیسم جهانی و مقابله با اهل حق بوده و هست‌. حتی مطبوعات عربی فاقد نیروهای تحلیلگر است و روزنامه‌نگاران آنان هیچ منطقی را برای نقل اخبار دنبال نمی‌کنند; چه رسد به اینکه دارای فرهنگ اسلامی و علوم مرتبط به آن باشند که از ضروریات این حرفه به شمار می‌رود. عامری در ادامه افزود: اغلب الجزایری‌ها می‌دانند که شیعیان عراق‌، خود قربانی خشونت‌، قتل و هتک حرمت‌ها هستند; چنان که تاکنون چند اتومبیل منفجر شده و بسیاری از مردم بی‌دفاع و مستضعف را قربانی کرده است یا چند مسجد بر سر نمازگزاران شیعه آن‌، اعم از پیران و کودکان فرو ریخته است‌، اما تحلیلگران شبکه‌های ماهواره‌ای چنین القا می‌کنند که این حوادث به دلیل وجود کینه‌های طایفه‌ای به وقوع پیوسته است‌. آنان پیروان سید مقتدا صدر را که با نیروهای آمریکایی درگیر شدند، کشته قلمداد کردند; در حالی که کسانی که با منفجر ساختن خود باعث کشته‌شدن بی‌گناهان می‌شدند، شهادت‌طلب‌ می‌نامند.

آمازیغها و شیعه‌گرایی

خانم جیرواس‌، یکی از اعضای پایگاه شیعه الجزایر معتقد است‌: به فضل خداوند و برکت اهل‌بیت(ع)، در میان آمازیغها نیز مذهب تشیع رواج پیدا کرده است‌. البته به سبب فشارهایی که وهابیون در گوشه و کنار کشور اعمال می‌کنند و گرویدگان به مذهب شیعه را مرتد می‌خوانند، بسیاری از آنان تقیه می‌کنند. آمازیغها در اصل شیعه بوده‌اند و نخستین مردمانی به شمار می‌آیند که درهای منازل خود را به روی فاطمیون گشودند و شانه به شانه آن‌ها و در صف مقدم به جنگ پرداختند. از این روی‌، هیچ هراسی از پیروی اهل‌بیت به دل راه نمی‌دهند. خانم جیرواس برای اثبات این ادعای خود (شیعه بودن آمازیغها) مثال‌های زیرا را یادآور شد: در برخی از مناطق آمازیغها گوشت خرگوش را بدون اینکه دلیل آن را بدانند، نمی‌خورند. (خوردن گوشت خرگوش نزد ما شیعیان حرام است‌.) در روز عاشورا، آمازیغ‌ها از کار دست می‌کشند و معتقدند کار کردن در چنین روزی نحس و نامبارک و هر درآمدی بی‌برکت است‌. در روز عاشورا آمازیغ‌ها مرغ و یا پرنده‌ای قربانی می‌کنند و قربانی کردن نزد آنان کار مهمی به شمار می‌آید. آنان این کار را مبارک می‌دانند; بدون اینکه بدانند خون این قربانی یادآور خون حسین(ع) و اصحاب ایشان است که در کربلا به شهادت رسیدند. نزد آمازیغها هیچ‌یک از نام‌های ابوبکر، عمر یا عایشه را نمی‌توان یافت‌، اما بسیاری از آنان نام‌های سیدعلی و سیداحمد را بر فرزندان خود می‌نهند و به این دو اسم عنوان سید را نیز می‌افزایند. آمازیغها نام فاطمه را همراه با لل (حضرت فاطمه‌) استفاده می‌کنند. در حالی که هیچ‌گاه با نام عایشه این پیشوند را به‌کار نمی‌برند.

دلایل دیگر شیعه‌گرایی

مسعودی می‌افزاید: از خلال این تحقیق دریافتم که مذهب شیعه در حال حاضر بالاترین مراحل رشد خود را در الجزایر طی می‌کند. برادران ما در کانال ماهواره‌ای المنار، وابسته به حزب‌اللّه لبنان‌، در امر جذب و هدایت تشنگان‌، نوآوری‌های چشمگیری نشان داده‌اند که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت‌. وی در گفت‌وگو با چند بازرگان الجزایری به این نتیجه رسیده که یکی از دلایل شیعه شدن آنان امانت‌دار یافتن همتایان شیعه‌شان در کشورهای سوریه و لبنان از دیگر بازرگانان بوده است‌.

ملاحظات

آنچه در این گزارش خواندید، بدون شک بررسی کاملی از وضعیت مذهب تشیع در کشور الجزایر نیست‌. این‌گونه گزارش‌های کانال‌های ماهواره‌ای کشورهای عربی اهداف غیرسلیمی را به‌طور پنهان و گاه آشکار دنبال می‌کنند. اما در مجموع پرداختن به چنین موضوعی حائز اهمیت است و بر این نکته تأکید می‌کند که صاحب‌نظران و آگاهان سیاسی و اجتماعی در سال‌های اخیر توجه خاصی به شیعیان و نحوهء تعامل با آنان داشته‌اند. به ویژه پس از آنچه در کشور عراق رخ داده است‌، بسیاری به این نتیجه رسیده‌اند که مسلمانان شیعه در تعامل با مسائل رویدادهای منطقه و جهان از منطق و درایت بیشتری برخوردارند و طبع مسالمت‌آمیزتری در مقابل همتایان دارند. در کشور الجزایر نیز، به ویژه پس از رفراندوم طرح وفاق ملی‌ که از سوی آقای بوتفلیقه‌، رئیس جمهور این کشور مطرح شد و رأی اکثریت را به دست آورد، شیعیان به‌گونه‌ای قابل توجه توانسته‌اند در صحنهء اجتماع عرض اندام کنند. در این بین‌، با توجه به سطح روابط نسبتاً خوب دو کشور جمهوری اسلامی ایران و الجزایر، به ویژه پس از سفر بوتفلیقه به تهران و اعلام موافقت ضمنی دربارهء داشتن نمایندهء فرهنگی در آن کشور، شایسته است دست‌اندرکاران سازمان متبوع به‌طور جدی‌تر این امر را در اولویت کارهای آتی خود قرار دهند و از فرصت موجود نهایت استفاده را کنند. اهمیت این منطقه (شمال آفریقا) و مغرب عربی بر مسئولان فرهنگی ما پوشیده نبوده و نیست‌. از این‌روی‌، امید است با نصب‌العین قرار دادن این اهمیت‌، انتخاب‌، اعزام و بازگشایی نمایندگی فرهنگی را تسریع را سازند.